Skip to content

Rediscovering lost Gaelic words

Funding for Gaelic cultural projects.

An online dictionary which has rediscovered lost Gaelic phrases and word meanings is one of 12 projects set to benefit from Scottish Government funding.

Faclair na Gàidhlig (the Historical Dictionary of Scottish Gaelic) seeks to provide a better understanding of Gaelic’s history and culture. It is the first dictionary of the language which aims to detail the origins and meanings of every known Gaelic word. Compilers expect that it will contain more than 100,000 entries.

As part of the initiative, researchers have investigated historical manuscripts dating back to the 12th Century.

Rediscovered phrases and word meanings include:

  • the phrase “Ciod fo na rionnagan” (“what under the stars”), which was used in the early 1900s to emphasise a point similar to “what on earth”
  • the Gaelic word for prickly pear fruit, “peur stobach”, was first used in a letter documenting a visit to Saint Helena in 1900
  • “uircean”, which is the Gaelic word for “piglet”, also used to mean “whale calf” in the 1800s

The investment will build on 20 years of work by helping Faclair na Gàidhlig to reach new audiences including learners, researchers, writers and speakers of Gaelic.

Deputy First Minister and Cabinet Secretary for Economy and Gaelic Kate Forbes announced the funding as part of a wider £500,000 package to support the language’s growth across Scotland. The investment will also support the publication of Gaelic language books, local mòd events throughout Scotland and Gaelic cultural activities including a summer school and musical events.

Ms Forbes said:

“The dictionary initiative is providing researchers, writers, speakers and learners of Gaelic with new insight into the language and it will be a valuable resource for future generations.

“Gaelic is a core part of Scotland’s culture, heritage and history. To support the language’s growth across Scotland, I am announcing funding for a range of Gaelic publishing, education, arts and community projects today.

“This will build on measures set out in the Scottish Languages Bill to strengthen Gaelic education provision and our investment of £35.7 million in initiatives to promote the language in 2025-26.”

Ola Szczesnowicz, Senior Editor of Faclair na Gàidhlig, said:

“Faclair na Gàidhlig will be the most comprehensive dictionary of Scottish Gaelic compiled on historical principles, similar to the Oxford English Dictionary. This is a big undertaking, and we welcome the Scottish Government’s funding to help continue our work. Our dictionary entries are already going online, freely available to Gaelic speakers and everyone interested in the language.”

Background

Audio clips to assist with the pronunciation of Gaelic words are available from LearnGaelic’s website online.

Faclair na Gàidhlig is available to read online.

The initiative is based at Sabhal Mòr Ostaig, the National Centre for Gaelic Language and Culture. It involves the universities of Aberdeen, Edinburgh, Glasgow and Strathclyde. Scottish Government funding for Faclair na Gàidhlig is delivered through the Scottish Funding Council and Bòrd na Gàidhlig.

Organisations which will benefit from funding include:

  • Comunn na Gàidhlig, which has been allocated £134,190 to promote Scottish Gaelic language and culture
  • An Comunn Gàidhealach (organisers of the Royal National Mòd) will benefit from £74,000 to support the organisation of local mòd events
  • Fèisean nan Gàidheal (National Association of Scottish Gaelic Arts Youth Tuition Festivals) will be provided £37,000 to support Gaelic music
  • Tobar an Dualchais is to receive £35,000 to support the ongoing collection of online materials in Gaelic and Scots including songs, stories and rhythms
  • Ceòlas is to receive £30,000 to support Gaelic cultural activities including its summer school and musical events
  • Comhairle nan Leabhraichean (Gaelic Book Council), which will receive £49,000, and Acair Publishing, which will be provided £30,000, to support the publication of Gaelic books
  • Ainmean Àite na h-Alba (Gaelic Place-Names of Scotland) has been allocated £20,000 to continue its work as the national advisory partnership for Gaelic place-names in Scotland
  • Faclair na Gàidhlig will receive £17,500 to reach new audiences in collaboration with other Gaelic organisations
  • Ionad Chaluim Chille Ìle (Islay Gaelic Centre) has been allocated £17,500 to host Gaelic classes, exhibitions and early years groups
  • Theatre gu Leòr will benefit from £10,000 to deliver Gaelic theatrical performances across Scotland

Faclan Gàidhlig caillte air an lorg às ùr

Maoineachadh airson pròiseactan cultarail Gàidhlig

’S e faclair air-loidhne a tha air abairtean is brìghean Gàidhlig caillte a lorg às ùr aon de 12 pròiseactan a tha gus buannachd fhaighinn à maoineachadh le Riaghaltas na h-Alba.

Tha Faclair na Gàidhlig airson a bhith a’ toirt seachad tuigse nas fheàrr de dh’eachdraidh is cultar na Gàidhlig. ’S e a’ chiad fhaclair den chànan a bhios ag amas mìneachadh a thoirt seachad air tùs agus brìgh a h-uile facal Gàidhlig air a bheil eòlas againn. Tha an fheadhainn a tha an sàs san fhaclair an dùil gum bi còrr air 100,000 facal is abairt ann.

Mar phàirt den iomairt, rinn luchd-rannsachaidh sgrùdadh air làmh-sgrìobhainnean a’ dol cho fada air ais ris an 12mh Linn.

Am measg nan abairtean is brìghean a chaidh a lorg às ùr tha:

  • an abairt “Ciod fo na rionnagan, a chaidh a chleachdadh tràth san 12mh Linn ann an seagh coltach ri “dè fon ghrèin” san latha an-diugh
  • chaidh “peur stobach” a chleachdadh son a’ chiad uair mar ainm Gàidhlig airson “prickly pear fruit” ann an litir ag aithris air turas gu St Helena ann an 1900
  • bha “uircean”, a tha mar as trice a’ ciallachadh muc òg, air a chleachdadh sna 1800an mar fhacal airson cuilean na muice-mara

Bidh an tasgadh-airgid a’ togail air 20 bliadhna de dh’obair le bhith a’ cuideachadh Faclair na Gàidhlig ann a bhith a’ ruighinn luchd-leughaidh ùr – nam measg luchd-ionnsachaidh, luchd-rannsachaidh, sgrìobhadairean agus luchd-labhairt na Gàidhlig.

Chaidh maoineachadh a’ phròiseict fhoillseachadh leis an Leas-Phrìomh Mhinistear agus Rùnaire a’ Chaibineit airson na h-Eaconamaidh agus na Gàidhlig, Ceit Fhoirbeis, mar phàirt de phacaid nas motha luach £500,000 gus taic a chur ri fàs na Gàidhlig air feadh Alba.

Cuiridh an tasgadh-airgid taic cuideachd ri bhith a’ foillseachadh leabhraichean Gàidhlig, a’ cumail thachartasan airson nam Mòd ionadail air feadh Alba is cuideachd cur-seachadan cultarail Gàidhlig – nam measg sgoil samhraidh agus tachartasan ciùil.

Thuirt a’ Bh-uas. Fhoirbeis:

“Tha iomairt an fhaclair a’ toirt sheallaidhean ùra air a’ chànan do luchd-rannsachaidh, luchd-labhairt agus luchd-ionnsachaidh is bidh e na stòras luachmhor do ghinealaichean ri thighinn.

“Tha a’ Ghàidhlig na prìomh phàirt de chultar, dualchas agus eachdraidh na h-Alba. Gus taic a chur ri fàs a’ chànain, tha mi an-diugh a’ cur an cèill maoineachadh airson measgachadh de phròiseactan Gàidhlig ann am foillseachadh, foghlam, na h-ealainean agus aig ìre na coimhearsnachd.

“Bidh seo a’ togail air na ceumannan a tha an lùib Bile nan Cànan Albannach gus foghlam Gàidhlig a neartachadh, agus cuideachd air an tasgadh-airgid as fhiach £35.7 millean a tha sinn a’ cur ri iomairtean gus an cànan a bhrosnachadh ann an 2025-26.”

Thuirt Ola Szczesnowicz, Àrd-dheasaiche Fhaclair na Gàidhlig:

“Bheir Faclair na Gàidhlig seachad am faclair as mionaidiche a chaidh a chruthachadh don Ghàidhlig a rèir phrionnsapalan eachdraidheil, coltach ri Faclair Eachdraidheil Oxford anns a’ Bheurla. ’S e obair mhòr a tha seo agus tha sinn a’ cur fàilte air maoineachadh Riaghaltas na h-Alba is e gar cuideachadh ann a bhith a’ leantainn na h-obrach. Tha faclan is abairtean an Fhaclair mu thràth a’ dol air-loidhne is iad ri fhaighinn gu saor an-asgaidh do luchd-labhairt na Gàidhlig agus duine sam bith aig a bheil ùidh sa chànan.”

Cùl-fhiosrachadh

Gheibhear criomagan-fuaime air-loidhne aig LearnGaelic gus cuideachadh le bhith a’ fuaimneachadh nam facal Gàidhlig.

’S urrainnear Faclair na Gàidhlig a leughadh air-loidhne.

’S ann aig Sabhal Mòr Ostaig, Ionad Nàiseanta na Gàidhlig, a tha an iomairt stèidhichte. Tha oilthighean Obar Dheathain, Dhùn Èideann, Ghlaschu agus Shrath Chluaidh an sàs sa phròiseact. Tha am maoineachadh a tha Riaghaltas na h-Alba a’ toirt dha Faclair na Gàidhlig air a thoirt seachad tro Chomhairle Mhaoineachaidh na h-Alba agus Bòrd na Gàidhlig.

Am measg nam buidhnean a gheibh buannachd às a’ mhaoineachadh seo tha:

  • Chaidh £134,190 a chomharrachadh do Chomunn na Gàidhlig, gus cànan agus cultar na Gàidhlig a chur air adhart
  • Thèid £74,000 a thoirt don Chomunn Ghàidhealach (leis a bheil Am Mòd Nàiseanta Rìoghail) gus taic a chur ri bhith ag ullachadh tachartasan nam Mòd ionadail
  • Gheibh Fèisean nan Gàidheal £37,000 airson taic a chur ri ceòl Gàidhlig
  • Tha Tobar an Dualchais gus £35,000 fhaighinn gus taic a chur ris an obair leantainnich aca a’ cruinneachadh stuthan air-loidhne sa Ghàidhlig agus Albais. Am measg seo tha òrain, sgeulachdan agus ruitheaman
  • Tha Ceòlas gus £30,000 fhaighinn a chuireas taic ri cur-seachadan cultarail Gàidhlig mar an sgoil samhraidh aca
  • Acair, a gheibh £30,000, agus Comhairle nan Leabhraichean, a gheibh £49,000, gus cuideachadh le bhith a’ foillseachadh leabhraichean Gàidhlig
  • Chaidh £20,000 a chomharrachadh airson Ainmean-Àite na h-Alba, gus an cùm iad orra leis an obair aca mar a’ bhuidhinn-chomhairleachaidh nàiseanta airson ainmean-àite Gàidhlig ann an Alba
  • Gheibh Faclair na Gàidhlig £17,500 gus luchd-leughaidh ùr a ruighinn ann an com-pàirt le buidhnean Gàidhlig eile
  • Chaidh £17,500 a chomharrachadh airson Ionad Chaluim Chille Ìle gus an urrainn dhaibh clasaichean, taisbeanaidhean agus buidhnean tràth-bhliadhnaichean
  • Thèid £10,000 a thoirt do Theatre gu Leòr airson dealbhan-cluiche a lìbhrigeadh air feadh Alba
  • Find more funding

    There are many other organisations who may be offering funding that will help you, and our handy funding search tool brings them all together. 

Stay informed and get involved